रतनगड

मुख्य मेनू उघडा

शोधा

रतनगड

इतर भाषांत वाचा

Download PDF

पहारा

संपादन करा

रतनगड (डोंगरी किल्ला )हा भारताच्या महाराष्ट्र राज्यातील एक किल्ला आहे.

रतनवाडीपासून ६ किलोमीटर अंतरावर, भंडारदऱ्यापासून २३ किमी, पुण्यापासून १८३ किमी आणि मुंबईपासून १९७ किमी अंतरावर असलेल्या महाराष्ट्रातील अहमदनगर जिल्ह्यातील रतनवाडी गावात हा प्राचीन किल्ला आहे. रतनगड हे महाराष्ट्रात ट्रेकिंगसाठी प्रसिद्ध आहे आणि भंडारादरा येथील पर्यटन प्रसिद्ध स्थळांपैकी एक आहे. किल्याला भेट देण्याचा सर्वोत्तम काळ ऑक्टोबर ते डिसेंबर हा आहे.

हा किल्ला समुद्रसपाटीपासून ४२५० फूट उंचीवर आहे. रतनगडचा किल्ला शिवाजी महाराज यांनी वापरला होता.

किल्ल्याला पुणे, साम्रद, कोकण आणि त्र्यंबक ही चार प्रवेशद्वारे आहेत. (हि नावे दरवाजा ज्या विभागाकडे म्हणजे किल्लेदाराच्या राज्याच्या चारी दिशांना असणाऱ्या भागांवरून दिली आहेत)

अहमदनगर जिल्ह्यातील सामरद या गावातून पुढे दीड ते दोन किमी अंतरावर, भंडारदरा भागाच्या पश्चिम बाजूला सांदन दरी आहे. पावसाळ्याचे चार महिने वगळता वर्षभर इथे गर्दी असते.

संदन दरीतली वाट पुढे इतकी निमुळती होत जाते की कित्येक ठिकाणी सूर्याचा प्रकाश जमिनीपर्यंत पोचत नाही. समोर आजोबा पर्वत, रतन गड आणि मागे अलंग-मदन-कुलंग गड आणि कळसूबाई शिखर सह्याद्रीच्या विशालतेची साक्ष देत असताना ही संदन दरीची सैर करणे एक स्मरणीय अनुभव आहे . आशिया खंडातील क्रमांक दोनची खोल दरी असा या दरीचा लौकिक असल्याचे सांगितले जाते. (पुरावा?).

सुभेदार जावजी हिराजी बांबळे

बहामनी राजवंशाच्या स्थापनेत संपलेल्या त्रासामुळे पश्चिम अहमदनगर टेकड्यांच्या महादेव कोळीनीं स्वातंत्र्य मिळविले. त्यापैकी एक इ.स.१३४६ मध्ये जयदेवराव मुकणे या महादेव कोळी राजाला बहामनी राजाने उत्तर कोकणात जव्हारचा प्रमुख बनविले. पहिल्यांदा जव्हार राज्यामध्ये अहमदनगर जिल्ह्याच्या बऱ्यााच भागांचा समावेश होता.(जव्हार प्रमुखांनी इसवी सन १७६०मध्ये अकोल्यात रतनगड किल्ला ताब्यात घेतला. ट्रान्स. बॉम भूगर्भ. सॉक्स मी, 244. अशी नोंद आहे.)

इ.स.१७६० मध्ये महादेव कोळ्यांची संख्या वाढल्याने अहमदनगची शांती भंग झाली. महादेव कोळी प्रमुखांपैकी एक, हिराजी बांबळे याचे वडील व अन्य कुटुंब बहामनी राजांच्या काळापासून वसाहतीत होते. वडलांचे निधन झाले. पेशवाईच्या सेवेत पदभारावर असलेाला हिराजीचा मुलगा जावजी याने व जुन्नर येथेील पेशव्याच्या व्यवस्थापकाने जावजी यांना वडिलांची वसाहत व दर्जा देण्यास नकार दिला. मध्यम आकाराचे आणि गोरा, धैर्यवान, अस्वस्थ आणि अनियमित सवयींचे वर्णन केलेले जावजी यांनी पेशवे यांची सेवा सोडून, ​​टेकड्यांकडे माघार घेतली आणि सचोरांची टोळी काढली. जावजींना डोंगर सोडून कोकणात सेवेसाठी सुरू असलेल्या मोहिमेमध्ये सामील होण्याचे आदेश देण्यात आले. त्याला विश्वासघात झाल्याची भीती वाटली व ते खानदेशाला पळून गेले. त्याच्या कुटुंबीयांना ताब्यात घेण्यात आले आणि त्याच्याविरुद्ध सैन्य पाठविण्यात आले.

जुन्नर येथील सरदार रामजी सावंतमध्ये जावजीचा कडवा शत्रू होता. त्याने जुन्नरच्या सुभेदाराला पटवून दिले की जावजी हा वाईट माणूस आहे. .जुन्नरच्या सुभेदाराशी बोलणी करण्यास गेलेल्या रामजींनी दहा महादेव कोळी प्रमुखांचा एक गट पकडला, यात शेळकंदे घराण्यातील पाच, कोकाटे घराण्यातील दोन, भांगरे घराण्यातील एक आणि बांबळे घराण्यातील दोन हे होते. त्यातील एक भाऊ आणि चुलत भाऊ, जावजी यांनी आपल्या कुटुंबाबद्दल काही बातमी जाणून घेण्यासाठी पाठवले होते. रामजींनी जुन्नरच्या सुभेदाराकडून सात महादेव कोळ्यांना फाशी देण्याचा आदेश मिळविला आणि त्यांना शिवनेरी किल्ल्याचा कडेलोट करून खाली फेकण्यात आले. बदला घेताना जावजींनी रामजी सावंतच्या भावाला ठार मारले. तो टेकडीच्या एकाकी भागात राहत होता. जो सावंत जखमेचा पुरावा म्हणून जायचा तो गोसावी एका मंत्रांचा वापर करीत होता. रामजींनी जावजीची शिकार करण्यासाठी सैन्याची एक तुकडी मागितली.

सैन्य मिळाले आणि रामजीने जावजीचे बंड लहान पक्षांमध्ये विभागून बंडसंपूर्ण देशभर पसरविले. एकाच वेळी सर्व बाजूंकडून ऐकल्या जाणाऱ्याा शत्रूविरुद्ध यशा मिळविण्यासाठी रामजींना युक्तीचा अवलंब करावा लागला आणि छोट्या तुकड्यांमधून आपल्या माणसांना दूरदूर पसरवावे लागले. त्याने ज्या पक्षाला आज्ञा केली त्या जावजीने त्यांना आश्चर्यचकित केले आणि रामजी आणि त्याचा एक मुलगा मारला गेला. रामजीच्या थोरल्या मुलाला सैन्याच्या ताब्यात देण्यात आले पण त्यालाही जावजींनी आश्चर्यचकित केले आणि जुन्नरमध्ये ठार मारले. पुणे सरकारने आता जावजीला औपचारिक घोषित केले. त्यांनी रघुनाथरावांना सामील केले व त्यांनी उत्तम सेवा बजावली, सिद्दगड, भैरवगड, कोट्टा व इतर ठाणे किल्ले, नाशिकमधील अलंग आणि अहमदनगरमधील रतनगड व मदनगड ताब्यात घेतले. नाना फडणवीस यांनी दाजी कोकाटेला, जो जुन्नर येथील अग्रगण्य महादेव कोळी अधिकारी होता, त्याने जावजीविरूद्ध कारवाई करण्याचे आदेश पाठवले आणि त्यांना बजावले की, जावजी यांना ताब्यात घेण्यात अपयशी ठरल्यास त्यांना पेशवेच्या सेवेतून काढून टाकले जाईल.

लवकरच दाजी आणि जावजी घोडनेर च्या जंगलात भेटू लागले. जावजीचा मित्र म्हणून दाजींनी स्वत: चे प्रतिनिधित्व केले. ते एकत्र बसून आंघोळीसाठी नदीवर गेले. ते आंघोळ करत असताना जावजीच्या एका व्यक्तीने दाजीची पिशवी उघडली आणि त्यात जावजीच्या फाशीसाठी नाना फडणवीस यांनी स्वाक्षरी केलेला एक आदेश सापडला. शिबिरात परत आल्यावर या व्यक्तीने जावजीला जे काही पाहिले त्यास सांगितले आणि दाजी आणि त्याचे तीन मुलगे रात्री त्यांचे गळे कापले. यानंतर जावजीचा पाठपुरावा नेहमीपेक्षा अधिक तीव्र झाला. त्यांनी रघुनाथरावांकडे मदत मागितली, पण रघुनाथरावांचे कारण आता हताश झाले होते आणि त्यांना काहीच करता आले नाही. नाशिक येथे पेशव्यांचा राज्यपाल असलेल्या धोंडो गोपाळ याच्या सल्ल्यानुसार जावजीने आपले सर्व किल्ले तुकोजी होळकर यांच्या स्वाधीन केले आणि होळकरांच्या प्रभावामुळे माफी दिली गेली आणि सैन्याच्या ताब्यात राजूरमधील साठ गावांचा जिल्हा किंवा सुभा यांच्या ताब्यात देण्यात आले. १७८९ पर्यंत जावजी सन्मानाच्या पदरातच राहिले परंतु त्यांच्या स्वत: च्या अनुयायांनी दिलेल्या जखमेतून त्याचा मृत्यू झाला. [मॅकिन्टोशच्या लक्षात आले की जावजीच्या बारा बायकांपैकी एक शिंपिन आणि दुसरी तेलिन होती. ट्रान्स बॉम भूगर्भ. सॉक्स मी, 254.] त्यांच्यानंतर त्यांचा मुलगा हिरोजी नाईक होता.

आपल्या आयुष्याच्या उत्तरार्धात कोकाटे आणि शेळकंदे या दोन महादेव कोळी देशमुख लोकांच्या असंतोषात वाढ झाली होती. या उगवत्यात नागरिकांना सामील होऊ नये म्हणून सरकारने घेतलेले एक उपाय म्हणजे विविध गावातील प्रमुखांना(पाटील) साखळी सुरक्षा किंवा जामीन सांखळीत प्रवेश करणे आणि प्रत्येकाने दुसर्‍याच्या चांगल्या वागणुकीची हमी देणे आणि देशमुख किंवा जिल्हा प्रमुख सर्वांसाठी सुरक्षितता असणे. जावजींना सुभ्याचा कारभार सोपविल्यानंतर हे देशमुख/नाईक चार वर्षांपेक्षा जास्त काळ शांत राहिले. ते पुन्हा बाहेर गेले, त्यांना विश्वासघाताने मारण्यात आले आणि त्यांना मृत्युदंड देण्यात आले.

इ.स.१७९८ मध्ये महादेव कोळी लोकांमध्ये एक नवीन त्रास झाला. या उद्रेकाचे प्रमुख म्हणजे तीन महादेव कोळी बंधू गोविंदजी, मनाजी आणि वालोजी भांगरे हे लोकप्रिय पुरुष होते ज्यांना अनुयायी मोठ्या संख्येने जमा झाले. गोविंदजीला लवकरच नेण्यात आले आणि मनाजी पळून गेले आणि मरण पावले. वालोजी अधिक यशस्वी झाले. त्याने एक हजाराहून अधिक माणसांच्या टोळीचे नेतृत्व केले आणि ढोल व झेंडे यांच्यासह डेक्कन आणि कोकणात छापा टाकला आणि व्यापक दहशत व त्रास दिला. शेवटी त्याला जावजी बोमले यांचा मुलगा हिरोजी नाईक यांनी पळवून नेले आणि तो राजूर येथे तोफांच्या तोंडातून उडाला गेला. वालोजीच्या निधनानंतर, त्याचा पुतण्या रामजी भांगरे जो वालोजीपेक्षाही सक्षम आणि अधिक धैर्यशील नेता होता, त्यांना ताब्यात घेण्याच्या सरकारी अधिकारांच्या प्रयत्नांना पराभूत करण्यात ते यशस्वी झाले. म्हणून शक्ती निराश वाटल्याने सरकारने रामजीला माफीची ऑफर दिली आणि त्याने एक महत्त्वपूर्ण पोलिस चौकी दिली ज्यामध्ये त्यांनी उत्कृष्ट सेवा केली. [ट्रान्स बॉम भूगर्भ. सॉक्स मी, 256-258.]

कोणत्याही सरकारी कर्मचाऱ्यांना त्याच्या पगाराशिवाय काही घेऊ नये असा आदेश येईपर्यंत रामजींनी चांगली सेवा दिली. हा आदेश रामजी आणि त्याच्या कर्मचारी याना लागू झाला; त्याच्या बाजूने एखादा अपवाद वगळता यावा म्हणून विचारण्यासाठी त्याने लिहिले होते, परंतु आपल्या पत्राला उत्तर न मिळाल्याने त्यांनी पदमुक्तीची मागणी केली. त्याचा डिस्चार्ज नाकारला गेला आणि त्याला सहा महिन्यांची रजा देण्यात आली. सहा महिन्यांच्या रजेच्या शेवटी त्याचा पगार वाढवण्यासाठी किंवा त्याच्या हक्काची हानी भरुन काढण्यासाठी काहीही केले गेले नाही म्हणून तो सावकर लुटारू झाला.

रामजी भांगरे यांचे प्रमुख समर्थक रतनगडचे महादेव कोळी किल्लेदार गोविंदराव खाडे नावाचे होते. गोविंदराव पेशवाईच्या खाली अकोल्यापासून बावीस मैलांच्या पश्चिमेला रतनगडच्या टेकडी किल्ल्याचा सेनापती होता. पेशव्यांच्या पडत्या वेळी तो आपल्या धन्याशी कट्टर राहिला आणि वयाची विनंती करून त्याने ब्रिटीश सरकारच्या अधीन नोकरीस नकार दिला. मॅकिन्टोशच्या ऑर्डरची स्थापना झाल्यानंतर टेकडी-किल्ल्यांच्या(रतनगड) चौकाच्या कपातीमध्ये गोविंदरावांच्या बारा नातलगांना, ज्यांनी रतनगडच्या चौकीचा भाग बनविला होता त्यांना रोजगारापासून वंचित ठेवले होते आणि ज्या गावाचे कमांडंट होते त्या गावाच्या उत्पन्नापासून वंचित ठेवले होते. किल्ल्याकडे त्यांचे वंशपरंपरागत दावे होते. गोविंदराव आणि त्याचे नातेवाईक आणि इतर बरेच निराश लोक डोंगरावर गेले आणि १८२८ च्या उत्तरार्धात कोकणातील रामजी भांगरे हे दोघे सामील झाले. जानेवारी १८२९ मध्ये अकोला डोंगरावर अनेक महादेव कोळी आहेत आणि लोक मोठ्या प्रमाणात घाबरले आहेत या वृत्ताच्या पार्श्वभूमीवर कॅप्टन मॅकिनटोश सह्याद्रीस सैन्याच्या तुकडीसह गेले. सुरुवातीला, जवळजवळ कोणत्याही गावात त्याचे टोळीत दोन किंवा तीन प्रतिनिधी नसले तरी, कोणतीही माहिती मिळू शकली नाही. ब्राह्मण कुलकर्णी, ज्यांच्यातील काही लोक वाढत होते,. इ.स. १८३८ साली रतनगड आणि सनगर किल्ल्यांच्या परिसरात त्याने बंड उभारले. कॅप्टन मॅकिंटॉश याने हे बंड मोडण्यासाठी सर्व अवघड खिंडी, दऱ्या, घाट, रस्ते, जंगले याची बारीकसारीक माहिती मिळविली. बंडखोरांची गुपिते बाहेर काढली..........

    == गडावरील राजकर्ते ==

1) इ.स.1360 - हा किल्ला महादेव कोळी नायकांकडे होता

2) इ.स.1400 - बहमनी सल्तनत कडून जव्हारचे राजे नेमशहा यांच्या ताब्यात देण्यात आला.

3) इ.स.1490 - मलिक अहमद याने किल्ला जिंकला आणि पुन्हा नियुक्ती महादेव कोळी सरदारची केली.

4) इ.स.1590 - मलिक अंबर आणि मिया मंजू या दोन मोठया सरदारांत या प्रांतावरून वाद पुढे मलिक अंबर विजयी आणि आपल्या जवळच्या महादेव कोळी सरदारची नेमणूक केली.

5) इ.स.1630 - मोघल आक्रमण शहाजी राजे ,महादेव कोळी सरदार आणि इतर मराठा सरदार यांच्या मदतीने निजामशाही वाचवण्याचा प्रयत्न झाला. पुढे मोघल विजयी आणि माहुलीच्या तहात किल्ला मोघलांना स्वाधीन केला.

6) इ.स.1660 - छत्रपती शिवाजी महाराज यांची उत्तर मोहीम मोरोपंतांच्या आणि स्थानिक महादेव कोळी लोकांच्या मदतीने किल्ला स्वराज्यात घेतला आणि किल्ल्यावर पुन्हा स्थानिक महादेव कोळी यांची नेमणूक केली.

7) इ.स.1664 - सुरतेच्या स्वारीहून परतताना राजांनी किल्ल्याचा आश्रय घेतला हा किल्ला भौगोलिक दृष्टीने महत्वाचा होता.

8) इ.स.1688 - मोघलांची दक्षिण स्वारी, नाशिक आणि कल्याण मुघल सुभेदारांनी जव्हारच्या राजांच्या मदतीने किल्ला ताब्यात घेतला.

9) इ.स.1720 - छत्रपती शाहूराजांबरोबर किल्ला मराठा साम्राज्यात आला.

10) इ.स.1750 - पेशवे यांनी राजूर प्रांत तयार केला.प्रांताचे मुखयालय रतनगड करून सुभेदार म्हणून महादेव कोळी जावजी हिराजी बांबळे यांची नियुक्ती केली.

11) इ.स.1750-1790 - सुभेदार जावजी बांबळे यांच्या काळात किल्ल्याचा विकास झाला.राजूर प्रांत संपन्न झाला आणि रतनगड किल्ल्याचे महत्त्व आणखी वाढले

12) इ.स.1790 - जावजी यांचे पुत्र हिरोजी हे सुभेदार झाले या काळात देवगाव चे देशमुख/नाईक वाळोजी भांगरे यांनी पेशवाईविरुद्ध बंड पुकारले आणि रतनगड घेण्याचा अयशस्वी प्रयत्न केला.

13) इ.स. 1813 - रामजी भांगरे हे राजूर चे सुभेदार झाले आणि रतनगड किल्ल्याचे किल्लेदार गोविंदराव खाडे झाले.

14) 5 मे 1818 - तिसऱ्या मराठा-इंग्रज युद्धात कॅप्टन गॉडर्ड याने किल्लेदार गोविंदराव खाडे यांचा पराभव करून किल्ला ताब्यात घेतला.

15) इ.स.1820 - रामजी भांगरे, गोविंदराव खाडे आणि त्यांचे पुत्र कृष्णा खाडे यांनी इंग्रजांविरुद्ध बंड केले. कॅप्टन मॅन्कीटोश याने बंड मोडून काढले. किल्ल्याचा वाटा बंड केल्या आणि किल्ल्याची नासधूस केली.

16) इ.स.1735 - आद्यक्रांतिकारक राघोजी भांगरे यांनी रतनगड आणि सनगर किल्ल्यांच्या परिसरात मोठा उठाव केला होता.

१८१८ साली रतनगड पाच विभागांचे मुख्यालय होते.राजुरची ३६ खेडी, अलंगची २२ खेडी ही सह्याद्रीच्या वरची व सह्याद्रीच्या खालची सोकुर्ली परगण्याची ६० खेडी,वाडी परगण्याची २२ खेडी, जुरुश्रोशि परगण्याची ६० खेडी होती.

आजून एक की हा किल्ला(१६००-१७०० शतकात) मौल्यावण वस्तू,दागिने,रत्न, ठेवण्याचे एक ठिकाण होते.आणि १८२० नंतर ब्रिटीशांनी हा गड ताब्यात घतल्यानंतर गडावरील या वस्तु ताब्यात घेतल्या. गड पूर्ण दारुगोळा लावून नष्ट केला.तसेच पश्चिम घाटातील ज्या काही औषधी,जडीबुटी,शोधण्याचे ठिकाण या गडाकडे पाहिले जायचं.

पुराणात असा ऊललेख आहे समुद्र मंथन झाल्या वर देव आणि दानव यांच्या मध्ये समुद्रातून निघालेल्या अमृताची वाटणी करण्याचे ठरले व नेवासे या ठिकाणी देवांनी अमृत प्राशन कले त्याच पंक्ती मधे राहू नावाचा एक दानव असून त्याने अमृत प्राशन केलेले आहेस असे समजताच विषणुने मोहीनी रुप धारण करून त्या दानवाचा शिरछेद केला त्याचे धड राहूरी या ठीकाणी पडले तर शीर रतनगडावर पडले व त्याच्या कंठातील अमृताची धार गडावरुन वाहू लागली त्या काळा पासून त्या धारेचे नदी मध्ये रुपांतर झाले व नदीस अमृत वाहीनी असे नाव पडले.

छायाचित्रे

गडावरील पाहण्यासारखी ठिकाणे

गडावरील राहायची सोय

गडावरील खाण्याची सोय

गडावरील पाण्याची सोय

गडावर जाण्याच्या वाटा

मार्ग =

जाण्यासाठी लागणारा वेळ

संदर्भ

हेसुद्धा पहा

शेवटचा बदल ५ महिन्यां पूर्वी 106.193.211.220 कडून

RELATED PAGES

सिंहगड

सिंहगड किल्ला

शिवनेरी

छत्रपती शिवाजी महाराजांचे जन्मस्थान

राघोजी भांगरे

भारतीय क्रांतिकारक

इतर काही नोंद केली नसल्यास,येथील मजकूर CC BY-SA 3.0च्या अंतर्गत उपलब्ध आहे.

गुप्तता नीती वापरण्याच्या अटीडेस्कटॉप

माझ्या पत्नीने लिहिलेला लेख ..*कोरोना, हदरवून टाकणारा अनुभव*

माझ्या पत्नीने लिहिलेला लेख ..

*कोरोना, हदरवून टाकणारा अनुभव*

     जोपर्यंत एखादे संकट स्वतःवर बितत नाही. तोपर्यंत माणूस किती गाफिल, अलिप्त राहतो ना ! जणू ते संकट आपल्यावर येणारच नाही, अशाच अवर्भावत! त्यातच हा कोरोणा संसर्गजन्य असल्याने, अनेक माणसे कोरोना  झालेल्या कुटुंबाकडे बघायला, बोलायलासुद्धा तयार नाहीत. माणूस माणसापासून कसा तुटत चालला आहे, ते कोरोनाने तीव्रतेने दाखवून दिले.  दुसऱ्यांच्या जीवघेण्या दुःखाकडे संवेदनशीलतेने पाहून, त्या कुटुंबाला भावनिक आधार दिला पाहिजे, आम्ही तुमच्या सोबत आहोत, हे फोन करून का होईना सांगितले पाहिज इ. सगळ्याच गोष्टी किती गरजेच्या आहेत, ते कोरोनाने पटवून दिले.

        तसेही गेल्या दोन -अडीच वर्षांपासून या कोरोना आजारामुळे सणाला, कार्यक्रमाला, सुट्टीत किंवा मनाला वाटेल तेव्हा एकत्र येण्याचा आनंदच या करोनाने हिरावून घेतला. एका अर्थाने या आजाराने माणसाला एकटेच पाडले आहे, "माणसाची किंमत कळावी म्हणून!" माणसाला माणसाची किती गरज असते, हे कोरोनाने पटवून दिले. दोन वर्ष होऊन गेले कोणाला भेटता येत नाही, की एकत्र येऊन एकमेकांना भेटणे, विचारपूस करणे, गप्पा मारणे, हसणे, मस्ती करणे, फिरायला जाणे, खमंग खाण्याचा आस्वाद घेणे, यातील काणत्याच गोष्टी करता येत नाहीत. या सगळ्या गोष्टींमुळे शरीराबरोबर मनही आनंदी, उत्साही, ताजेतवाने होते. थोडे दिवस एकत्र आल्याने एक वेगळीच संजिवनी मिळते. परत आपण अपल्या कामाला उत्साहाने सुरुवात करतो. जगण्यासाठी सर्वच नाती खूप महत्वाची असतात. सर्वच नाती आपले जगणे खूप समृद्ध - संपन्न करत असतात. मात्र या निर्मळ आनंदालच आपण मुकतो आहोत.

        कोरोनाने अनेक कुटुंब उद्ध्वस्त केली. अनेक कुटुंबांचेचे आधार गेल्याने,  ती कुटुंबे कोसळली - कोलमडून पडली. प्रिय व्यक्तींचे असे अचानक जाणे ; जीवनच निरर्थक करून गेले. या संकटालाही लागू पडणाऱ्या नामदेव ढसाळ यांच्या ओळी,

 " विश्वाचे नियम शोधले

      तरी विज्ञानाला खोटे ठरवत

     घडत राहतात उलथापालथी

     शेकडो हजारो लाखो माणसं मरतात "

         " बायको नवऱ्याची ताटातूट झाली

             आईबापापासून मुले हरवली

                मुलापासून आईबाप

                  रडते आहे साहजिक आणि

                    आक्रोश करते

                   दोन्ही हात आकाशाकडे करून "

  आमच्या कुटुंबावरही कोरोनाने खूप मोठा आघात केला; या कोरोनाने माझ्या सासऱ्यांचा बळी घेतला. या काळात जो संघर्ष करावा लागला तो करताना, अनेक माणसांनी आम्हाला जी साथ दिली, त्याचे मोल कशातही करता येणार नाही; परंतु निदान शब्दांच्या आधारे थोडेफार ऋण व्यक्त करण्याचा प्रयत्न करते आहे.

          २६ एप्रिलला रात्री सरांना ताप आला. ताप आल्यावर मी माझ्या छोट्या भावाला चंदूला कॉल केला. तो म्हटला, 'मी ज्या गोळया पाठवतो त्या दे त्यांना. ' मग त्या गोळ्या मेडिकलमधून आणून  दिल्या. दुसऱ्या दिवशी त्यांना पूर्ण बरे वाटायला लागले. ते म्हटले, मला आज फ्रेश वाटते आहे. आमच्या शाळेतील सर्व शिक्षकांना एक सर्वे करायचा आहे, मी जातो. तेव्हा मी म्हटले, ' आज जाऊ नका, तुम्हाला ताप आला होता, असे सहकाऱ्यांना सांगा. ' ते म्हटले कशाला, मला आज काहीच त्रास होत नाही. यावरून आमच्यात थोडासा वाद झाल्यावर; त्यांनी सहकाऱ्यांना येणार नाही, असे कळवून टाकले. सर म्हटले तू रात्री कोणत्या गोळ्या दिल्या, त्यांनी अंग जड पडल्यासारखं वाटतं आहे. मला त्या गोळ्या नको परत. या गोळ्या चंदूने पाठवल्याचे सांगितल्यावर, ते म्हटले दुसरे काहीच नसेल, आदल्या दिवशी मी खूप दिवसातून जोर काढले, त्यामुळेच अंग दुखत असेल. त्यांनी जोर काढलेले मला माहित नव्हते. मग मलासुद्धा वाटले,  त्यानेच त्रास होत असेल. कारण त्यांचे पायसुद्धा दुखत होते. दुसऱ्या दिवशी त्यांना त्रास होत नव्हता. त्यामुळे त्यांनी गोळ्या घेतल्या नाहीत. नेमके त्याच दिवशी खूप दिवसांपासून खोळंबलेले काम करण्यासाठी म्हणजे, स्लॅप टाकण्यासाठी स्वप्निल यांचा फोन आला आणि लगेच त्यांनी माणसेसुद्धा कामाला पाठवून दिली. मी सरांना म्हटले मी त्यांना पाहिजे ते देते. तुम्ही धावपळ करू नका; त्यांना ताप आल्याचे स्वप्निल यांना सांगितले होते. त्यामुळे सरांना सुरुवातीला काही काम सांगितले नाही; पण स्लॅप टाकण्याचे काम चालू असतानाच, अचानक लाईट गेली. बराच वेळ आलीच नाही; तेव्हा विविध पर्याय शोधणे भाग होते, आत्ता मात्र सरांना स्वस्थ बसवेना, जनरेटर बोलावणे, दुसऱ्या नळांना नळया जोडून पाणी त्या लोकांपर्यंत पोहचवणे. नळ जोडण्यासाठी अवीला, स्वप्निल यांना फोन करणे, त्यांना आवश्यक सामान देणे. त्यासाठी १०-१२ वेळा त्यांना वर - खाली करावे लागले. त्यामुळे संध्याकाळी त्यांना दमल्यासारखे झाले, त्रास झाला. मात्र ही कोरोनाची लक्षणे आहेत; असं वाटलंच नाही. उद्या दवाखान्यातही जाऊ आणि कोरोना टेस्ट करू असे ठरले. तिसऱ्या दिवशी गुरूवारी ९ : ०० वाजता खानापूरला पोहोचलो. खूप मोठी रांग होती, नंबरला उभे राहिलो. १० : ३० ला एक गाडी आली. त्यातून एक माणूस उतरला व त्यांनी सांगीतले आज टेस्ट होणार नाही, कीट आलेल्या नाहीत. सगळे लोकं उठले. काही चिडले, काहींनी नाराजी व्यक्त केली, काही जण शांतपणे निघून गेले. मी म्हटले थांबा मी त्या माणसाला विचारते की, "तुम्हाला हे अधिच माहित असणार. तुम्ही अगोदरच का सांगितले नाही? "  सर म्हटले शांत बस. त्यांनाच उशीरा कळालेलं असणार. सगळयांनाच त्रास झाला ना! मग मी शांत झाले. लोकांच्या चर्चा चालल्या होत्या, काही लोक निरोप सांगणाऱ्या माणसाशी बोलत होते. ते सांगत होते, अकोल्यात कुठेच आज टेस्ट नाही. समशेरपूर किंवा राजूरला जा. मग आम्ही म्हटलो ,"उद्या येऊ टेस्टसाठी .थोडे पुढे गेल्यावर, समशेरपूरला जाऊनच येऊ ! असे ठरले. गाडी वळविली. पुढे गेल्यावर घडयाळ पाहिले तर ११ : ३० वाजून गेले होते. आपल्याला खूप उशीर झाला, ते लोक तपासतात की नाही? नंतर म्हटले जाऊ द्या, विचार करायचा नाही. ट्रीप झाली असं समजू. मग आम्ही दोघेही रिलॅक्स झालो. ट्रिपलाच चाललोय असे खरेच वाटायला लागले. मग गप्पा, हासणे सुरू झाले. समशेरपूरचा रस्ता रमणीय. डोंगर- दऱ्या, झाडे, निळेभोर आकाश, शेतकऱ्यांनी कसलेली टवटवीत, हिरवीगार शेतीचे प्लॉट. एकूणच देखावा डोळयांना सुखावणारा, मनाला उत्साहीत करणारा. या सर्वांचा आस्वाद घेत समशेरपूर कधी आले ते कळलेही नाही. तेथे गेल्यावर स्वॅब टेस्ट आहे असे कळले. डॉक्टरकडे जाऊन गोळ्या घेतल्या व नंबरला बसलो. स्वॅब टेस्ट झाली. चांगलाच ठसका लागला. ते म्हटले दोन दिवसात रिपोर्ट येईल. मग आम्ही मस्त गप्पा मारत घरी आलो. सरकारी डॉक्टरांनी दिलेल्या गोळया घेऊन सर झोपले. त्यांना काहीच त्रास होत नसल्याने वाटले यांना कोरोना नसेल. त्यामुळे आम्ही दोघही पूर्ण रिलॅक्स झालो; मात्र शुक्रवारी रात्री मी माझी मैत्रीण सैय्यद मॅडम व सैय्यद डॉक्टरांना कॉल केला. ते म्हटले मॅडम शांत राहू नका. मला ही कोरोनाचीच लक्षणे वाटतात. मग मात्र मला माझे मन शांत बसून देईना; त्यावेळी कोरोनामुळे सुरूवातीच्या पाच -सहा दिवसात त्रास होत नाही, याची कल्पनाच नव्हती. गुरुवारी आम्ही टेस्ट केली. शनिवारी सकाळीच रिपोर्ट येईल असे वाटले; पण अकरा वाजले, तरी रिपोर्ट आला नाही. माझी अस्वस्थता वाढू लागली. मी खानापूरला गेले. तेथे अॅम्बुलन्स ड्रायव्हर चौधरी सर भेटले. त्यांना विचारले, " रॅपिट टेस्ट अर्जंट करायची असेल तर काही सोय आहे का? " ते म्हटले  नाही. अशी कोणतीच व्यवस्था नाही. मनातून मला या व्यवस्थेचा खूप राग येत होता. कोरोना चाचणी लगेच होऊन पॉझिटिव्ह की निगिटिव्ह लगेच कळायला पाहिजे. त्यातच खूप वेळ जातो. आणि कोरोना वाढतो. संशयीत रूग्णांना लगेच तपासण्याची सोय आपल्या व्यवस्थेत नाही, हे किती वाईट आहे. चौधरीसरांशी खूप तळमळीने बोलल्यावर, त्या सहृदय माणसाने आम्हाला एक मार्ग दाखवला. ते म्हटले, की संगमनेरला सरकारी दवाखान्यात इमरजन्सी तपासन्यांसाठी कीट असतात. बघा संगमनेरला जाता आले तर ...

 मग आम्ही संगमनेरला जाण्याचा निर्णय घेतला. चार वाजता संगमनेरला पोहोचलो. तेथे रॅपिट टेस्ट केली. तर सरांची पॉझिटिव्ह आली व माझी निगेटिव्ह. मग मात्र या आजाराला सामोरे जाण्याची मनाची तयारी कली; मात्र एका गोष्टीचे खूप वाईट वाटले , की आपण शिक्षित असूनसुद्धा या आजाराबद्दल पूर्ण माहिती करून घेतली नाही, ही अक्षम्य चूक होती. मग आम्ही डॉ. शार्दूल यांच्याकडे गेलो. त्यांनी ऑक्सीजन चेक केला. ९७ भरला, ते म्हटले काळजी करण्याचे काहीच कारण नाही. त्यांनी सरांना बरेच काही विचारले. मग डॉक्टरांनी गोळ्या लिहून दिल्या. या गोळया घ्या. काहीच काळजी करू नका.. तुमच्या घरात वेगळे टॉयलेट - बाथरूम आणि रुम आहे, त्यामुळे सेंटरला थांबायची गरज नाही..

     शनिवारी संध्याकाळी ७ : ३० ला आम्ही घरी पोहचलो. सरांना एका रूममध्ये ठेवले. सर्व नियम काळजीपूर्वक पाळू लागलो. कारण घरात एकूण आम्ही ९ माणसे. त्यात मुले चार तसेच आईसुद्धा. रविवारी गोळ्यांमुळे त्यांना बरे वाटायला लागले. रविवारी संध्याकाळी कलेक्टरांनी एक आदेश काढला की, होम क्वॉरंटाइनवर बंदी. कोरोना पेशंटने सेंटरला थांबणे बंधनकारक आहे. ही बातमी पडल्यावर सर म्हटले मी उद्या खानापूरला जातो. मग त्यांना ज्या गोष्टी लागतील त्या भरून ठेवल्या. डॉ. शार्दूल यांना फोन केला, ते म्हटले " कलेक्टरचा आदेश आहे. सेंटरला गेलेले चांगले. दुसऱ्या दिवशी ८ : ०० वाजता सरांना सेंटरला पोहचवले. त्यांना नेलेल्या रूममध्ये  चार पेशंट होते. त्यात एक लहान मुलगाही होता. ते म्हटले काही काळजी करू नका. सगळे पेशंट बरे होतात. त्या बिनधास्त असणाऱ्या पेशंटला पाहून धीर वाटला. त्यांची रूम झाडलेली नव्हती, मी ती झाडून घेतली. थोडा वेळ थांबले. सकाळी १० : ०० वाजता घरी आले. दुपारी १२ वाजता सरांचा फोन आला. डॉक्टरांनी सर्वांना खाली बोलवले होते. ऑक्सिजन, टेंपरेचर चेक केले. नॉर्मल आहे. काळजी करू नको. मला बरे वाटले. तसाही सरांचा स्वभाव कोणत्याही परिस्थितीत सहज मिसळण्याचा, अॅडजेस करण्याचा असल्याने, काळजी नव्हती. तसेच तिथले अॅम्बुलन्सवाले चौधरीसर होते, त्यांना मी सांगितले होते की, HRCTला पेशंट न्यायचे आहे. ते म्हटले मी सगळीकडे चौकशी केली ; मात्र खूप नंबर आहेत. आपला आज नंबर लागणार नाही उद्या बघू. संध्याकाळी सहा वाजता सर  म्हणाले, की मला दम लागल्यासारखे होते आहे. ते वाक्य ऐकल्यावर मी हादरलेच. आत्ता स्वस्थ बसून चालणार नाही ; हे लक्षात आले. त्यातच आपला अकोले तालुका आरोग्य सुविधांच्या बाबतीत किती मागास आहे हे सांगण्याची गरजच नाही. कोरोनाकाळात पेशंटला व पेशंटच्या नातेवाईकांना हा अनुभव आलाच आणि जो प्रचंड शारीरिक व मानसिक त्रास सहन करावा लागला किंवा करावा लागतो आहे याची गणतीच नाही. ही परिस्थिती बदलायलाच पाहिजे ! ही अकोले तालुक्यातील नागरिकांनी गरज ओळखून जाणिवपूर्वक लगेच प्रयत्न केलेच पाहिजेत. मग HRCT साठी प्रयत्न सुरू केले. तेव्हा कळाले की संगमनेरमध्ये दोन ठिकाणी डॉ. तांबे आणि डॉ. जठार त्यांच्याकडे सकाळी आठच्या आत नंबर लावावा लागतो. १०० पेशंटच्या वर एकही पेशंट ते तपासत नाही. रात्री HRCT होत नाही. मग मी ओळखीच्या, मदत करू शकतील अशा लोकांना कॉल करायला सुरुवात केली. मात्र सर्वांचा एकच सुर आला सकाळपर्यंत काहीच होऊ शकत नाही. शेवटी संध्याकाळी ७ : ३० वाजता मी व माझे दाजी आम्ही खानापूरला गेलो. सर म्हटले तुम्ही कशाला आलात, तेथे चौधरी सर होते, ते म्हटले काळजी करू नका. बिनधास्त राहा. उद्या आपण HRCTकरून घेऊ. मग त्यांनी सरांना खाली बोलवले. त्यांनी ऑक्सिजन चक केले, तेव्हा .९४ भरले. ९६ वरून ऑक्सिजन ९४ झाल्यावर माझ्या लक्षात आले, आता लगेच पावले उचलली पाहिजेत. मग मी डॉ. शार्दूल, प्राचार्य खांडगे सर, पाचपुते सर, बनकर सर, साठे साहेब, अजूनही खूप जनांना कॉल केले सर्वांनी मनापासून खूप प्रयत्न केले ; मात्र सर्वांचा एकच सुर आला आपण रात्रीत काहीच करू शकत नाही उद्या करू. मात्र मला रात्र घालवणे धोक्याचे वाटत होते. अस्वस्थता वाढत होती. मी वेडयासारखे एका मागे एक कॉल करत होते. अखेर ९ : ०० वाजता माझ्या प्रयत्नाला यश मिळाले. माणसांतच देव असतो. आणि माणसांचीच श्रद्धेने पूजा करायला पाहिजे, म्हणजे माणसांशीच चांगले वागायला पाहिजे. गरजूंना तेवढयाच आपुलकीने आदराने मदत केली पाहिजे, असेच नेहमी वागणारे आमचे शेजारी, मैत्री हे नाते खऱ्या अर्थाने निभावणारे डॉ. नीता व डॉ. राजेंद्र भांगरे कुटुंब आमच्या मदतीला धावून आले. त्यांना कॉल केल्यावर ते म्हटले मॅडम शांत राहा. मी प्रयत्न करतो. मग त्यांनी शोध सुरू केला, तेव्हा प्रवरानगर लोणी येथे HRCT २४ तास चालू असल्याचे कळाले. मग त्यांनी मला कॉल करून सांगितले. आत्ता पुढचा प्रश्न पेशंटला कसेन न्यायचे मग अॅम्बुलन्सचा शोध सुरू झाला. आपल्या अकोल्यात घाईने अॅम्बुलन्ससुद्धा मिळत नाही, काय हे? मात्र डोक्याला हात लावून बसून राहण्याची ही वेळ नव्हती. मग भांगरे डॉक्टरांनीच डॉ. भांडकोळी यांच्या दवाखान्यातील अॅम्बुलन्सचा शोध घेतला. तो म्हटला रात्री ११ : ०० वाजता मी खानापूरला येतो. मग आम्ही खानापूरला जायला निघालो. तेव्हा भांगरे डॉक्टर राजेंद्र म्हणाले, मॅडम तुम्ही कसे जाणार मी म्हटले, खानापूरपर्यंत गाडी नेतो, मग आम्ही दोघे अॅम्बुलन्समध्येच जाऊ. डॉ. भांगरे म्हणाले मॅडम मी येतो, तुम्ही अॅम्बुलन्समध्ये जाऊ नका. त्यांचे ते वाक्य ऐकल्यावर मला खूप भरून आले, काही केल्या अश्रु आडवता येत नव्हते. मी सुद्धा स्वतःला पूर्ण मोकळे केले. माणसाचे मोल मला खूप प्रकर्षाने जाणवत होते. माणसाचे, माणसाच्या माणुसकीचे महत्त्व खऱ्या अर्थाने या अनुभवातून उलगडत होते. त्यांनी थोडयावेळाने गाडी काढली.आम्ही म्हणजे मी आणि अतिश दाजी त्यांच्या सोबत जायला निघालो. सगळेच चिंतेत होतो. आई, बहीण अंजना दोघीही खूपच काळजीत होत्या. त्यांचे चेहरे न बोलताही खूप काही सांगत होते, मग मीच त्यांच्या जवळ गेले त्यांना धीर दिला. शांत राहायला सांगितले. आम्ही जायला निघालो तेव्हा डॉ. नीता व त्यांच्या आई बाहेर आल्या आणि खूप जिव्हाळ्याने म्हणाल्या, " मॅडम काहीच काळजी करू नका. काहीच होणार नाही बिनधास्त राहा." त्यांचे अत्यंत काळजीचे, विश्वासाचे दोन शब्द मला टॉनिकसारखे वाटले. उभारी आली आणि डोळेही भरून आले. प्रतिभा मॅडमही बाहेर आल्या होत्या. आस्थेने विचारत होत्या. मला बोलता येत नव्हते आतून गलबलून आले होते. आम्ही डॉक्टरांच्या गाडीत बसलो. आता सरांना कसे उठवायचे? काय सांगायचे? हा मोठा प्रश्न मला पडला होता, ११ : ३० वाजत आले होते. डॉक्टर म्हटले मॅडम, सरांना सरळ सांगून टाका. आम्ही सेंटरला पोहचलो गेटवर कोणीच नव्हते, सगळे झोपले होते. मी कोणी दिसते का त्याचा शोध घेत होते? मात्र कोणीच न दिसल्याने सरळ सरांच्या रूममध्ये गेले. सर शांत झोपले होते, त्यांना हळूच उठवले. मला अचानक पाहून ते दचकलेच. मी म्हटले, शांत ... शांत ... ! अहो! HRCTसाठी दिवसा नंबरच लागत नाही. भांगरे डॉक्टरांच्या ओळखीने लोणीला नंबर लागला, म्हणून चला जाऊन येऊ. त्यांच्या डोक्यातपण काहीच आले नाही. अगदी सहज त्यांनी ते मान्य केले. मग आम्ही दोघे खाली आलो. चौघेही अॅम्बुलन्सची वाट पाहू लागलो ;परंतु अॅम्बुलन्स काही येईना. मग मी, ज्यांना ज्यांना HRCTची चौकशी करायला सांगितली होती. त्या सर्वांना कॉल केले. काम मार्गी लागल्याचे सांगितले. सरांचे मित्र गाडेकर सर तांबे हॉस्पिटलमध्ये चौकशीही करून आले होते. खांडगे सरांनीही उद्याचा नंबर लावला होता. साठे साहेबांनी या काळात खूप सहकार्य केले. प्रत्येक वेळेला मी त्यांना कॉल केले.त्यांनीही मनापासून खूप जिव्हाळ्याने मदत केली. प्रत्येक वेळी खूप काळजीने ते विचारपूस करत. त्यांनाही उद्याची व्यवस्था केली होती. पत्रकार अमोल वैद्य यांनीही  नंबर लावून ठेवला होता. ही सर्वच माणसे आपल्यासाठी सर्व करताहेत याचे खूप समाधान वटत होते.सरांचे मित्र अण्णासाहेब ढगे सरही सारखी विचारपूस करत होते. तसेच पाचपुते सरांनीही खूप प्रयत्न केले. या सर्वांना कॉल करून काम झाल्याचे सांगितले.

       अॅम्बुलन्सवाला म्हणत होता लगेच आलो , लगेच आलो. असे करता करता तो तब्बल तीन तासांनी आला. पेशंटसहीत आम्ही सर्व गेटवर तीन तास वाट पाहत होतो. रात्रीची वेटिंग किती जीवघेणी असते, ते आम्ही सर्वच अनुभवत होतो. लोणीला आम्ही ३ : १५ ला पोहचलो. मात्र त्यांनी सांगितले आमच्याकडे बेड शिल्लक नाही. आम्ही पेशंटला घेऊ शकत नाही. तुम्ही दुसरीकडे जा. हे वाक्य ऐकून माझ्या डोक्याला सरकन मुंग्या आल्या. मग भांगरे डॉक्टरांनी सांगितले आम्ही फक्त HRCTसाठी आलो आहोत. मग त्यांनी आम्हाला पैशे भरायला सांगितले. HRCT झाली. मात्र ते म्हटले, उद्या सात वाजता रिपोर्ट मिळेल. मग आम्ही म्हटलो, आम्ही एवढया लांब आलो आहोत ; आम्हाला सकाळी येणे शक्य नाही ; मात्र तो माणूस म्हटला मी काही करू शकत नाही. वाटले तर फोटो घेऊन जा. व स्कोरसाठी सकाळीच कॉल करा. मी त्यांना माझा नंबर दिला व सांगितले माझे मिस्टर पेशंट आहेत. शेजारच्यांना घेऊन मी आले आहे. तो म्हटला ठीक आहे. सकाळी सात वाजता तुम्हाला स्कोर कळेल. आत्ता मी फक्त फोटो देऊ शकतो. मग फोटो घेऊन आम्ही निघालो. तेथे असणाऱ्या डॉक्टरांना मी भेटायला गेले. त्यांनी HRCTचा फोटो पाहिला व म्हणाले पशंटला कुठेतरी अॅडमिट करा, गोळया लिहून देतो. त्यांनी सर्व गोळ्या लिहून दिल्या. बेड नाही मिळाले तर कोव्हीड सेंटरला या गोळया घेऊन थांबा. असे ते म्हणाले. आम्हाला घरी पोहचायला पहाटेचे ५ : १५ झाले. घरी आल्यावर अंघोळ, वाफ, गरम पाणी यात ७ :०० वाजले. आता बेड  मिळणे गरजेचे होते. या अगोदर अशी कधी गरजच पडली नव्हती, त्यामुळे माझी कोणाशीच ओळख नव्हती. मग पुन्हा एकदा बेड मिळण्याच्या दृष्टीने कॉल सुरू केले.

                      मग पुन्हा साठे साहेब, पाचपुते सर, डॉ. शार्दूल, प्राचार्य खांडगे सर, धुमाळ सर, भोसले सर, ढगे सर, पत्रकार अमोल वैद्य इ. सर्वांनी आपल्या परीने प्रयत्न सुरु केले. असे अनेकांना कॉल करत असताना किशोर धुमाळ सर म्हटले, मॅडम आपल्या महाविद्यालयातील प्रा. गुंजाळ / आरोटो मॅडम यांना कॉल करा. मग मी गुंजाळ मॅडमांना कॉल केला. त्यांना सांगितले सरांचा स्कोर कमी आहे ; पण त्यांना दम लागतो आहे. त्यांना जनरल बेडची गरज आहे, माझ्यासाठी तेवढे प्रयत्न करा. त्यांनी थोडयाच वेळात बेड मिळवून दिला. माझा जीव भांडयात पडला. मला प्रचंड मोठा आधार मिळाला.मी मॅडमचे मनापासून आभार मानले. आता पेशंटला संगमनेरला न्यायचे होते. गेल्या वर्षी लॉकडाऊनमध्ये सरांनी मला फोर व्हीलर शिकविली होती ; गावातल्या गावात मी चालवतही होते. परंतु अकोल्याच्या बाहेर मी फोर व्हीलर नेलेली नव्हती. आणि मन शांत नसल्याने गावात चालवतानाही ती बंद पडत होती. त्यामुळे पेशंटला गाडीत नेणे शक्य नाव्हते. मग अॅम्बुलन्सचा शोध सुरू झाला. रात्रीच्या ( HRCT ) प्रवासात अॅम्बुलन्स खूपच जोरात चालवल्याने सरांना त्रास होत होता. आता पेशंटला संभाळून नेणे गरजेचे होते. मग १०८ क्रमांकाला फोन लावला. ते म्हटले, डॉक्टरांनी प्रत्येक्ष संवाद साधला तरच आम्ही गाडी पाठवू, मग पुन्हा अरोटे मॅडमला कॉल, डॉक्टर बिझी शेवटी अर्ध्या तासाच्या प्रयत्नानंतर १०८ क्रमांकाची गाडी मिळाली; तेव्हा *माझी मैत्रीण नंदा, तिचे मिस्टर सरकारी दवाखान्यात डॉक्टर आहेत, त्यांनीही खूप मदत केली. दवाखाण्यात जाईपर्यत सतत कॉल केले. १०८ क्रमांकाचा अॅम्बुलन्सने पेशंटला व्यवस्थित दवाखाण्यापर्यंत पोहचवले. ११ : ३० ला आम्ही आरोटे हॉस्पिटलला पोहचलो. १ : ०० वाजता डॉक्टर भाग्यश्री यांनी सरांना तपासले. बेड मिळायला ५ : ०० वाजले. मग डॉक्टरांनी तपासून उपचार सुरू झाले. आम्ही दोघे ७ : ०० वाजता घरी पोहचलो. तीन दिवसांनी सरांना पुन्हा त्रास व्हायला लागला. खोकताना जास्त दम लागायला लागला. उठायला, बाथरुमला जायलाही त्रास होऊ लागला. मग डॉक्टरांना भेटल्यावर ते म्हटले HRCTकरावी लागेल. पुन्हा नंबर लावण्यासाठी खूप प्रयत्न केले. शेवटी साठे साहेबांचा ओळखीने, खूप प्रयत्नांनी आणि भाऊसाहेब चासकर सर यांच्यामुळे जठार हॉस्पिटलमध्ये HRCT ला संध्याकाळी ६ : ०० वाजता नंबर लागला. हॉस्पिटलमध्ये लिफ्ट नसल्याने पेशंटला खाली नेणे वर आणण्यासाठी माणसांची जमवा जमव करावी लागली. ते सर्वच कठीण होते; पण उशीरा का होईना माणसे साथ देत होती. रात्री ९ : ०० वाजता रिपोर्ट मिळाला. स्कोर ११  होता. मग डॉक्टरांनी ट्रिटमेंट बदलली. दुसऱ्या -तिसऱ्या दिवसानंतर त्यांना बरे वाटायला लागले. या दोन -तीन दिवसात मी  प्रचंड अस्वस्थ होते. यावेळी माझी मैत्रीण डॉ.सय्यद मॅडम आणि डॉ. सैय्यद इम्रान यांनी खूप मोठी साथ दिली, तसेच माझ्यातला विश्वास वाढवला. गाडेकर सरांनी रात्री ८: ३० वाजता वाफेचे मशीन विकत घेऊन सरांना दवाखाण्यात नेऊन दिले. सदगीर सरांनी कॉल करून आधार दिला. डॉ. नीता व डॉ . भांगरे तर नेहमीच बरोबर राहिले. त्यांनी सर्वच बाबतीत मनापासून शेवटपर्यंत साथ दिली. माझा भाऊ चंदू तर सर आजारी पडल्यापासून तासा तासाला कॉल करून काय कर, कसं कर हे सांगत असे. तसेच मानसिक भावनिक बळ देत असे. मी जेवढा वेळ जागले तेवढाच वेळ माझ्या सोबत तो ( चंदू ), बहीण अंजना, दाजी अतिश, आई हे सर्व जागत. मला या सर्वांनीच या काळात खूप जपल, धीर -आधार दिला. सैय्यद डॉक्टर व मॅडम दोघेही घरी भेटायला आले, आधार दिला. सैय्यद .डॉक्टरांनी महत्त्वाची औषधे दयायला सांगितले. तसेच भोर, चोखंडे, फापाळे, कांचन मेंगाळ, पुंडे, बँके, शिंदे, इरनक या सर्व कुटुंबांनी खूप काळजीने विचारपूस केली. माझी मैत्रीण प्रा.नंदा, प्रा.सीमा मोरे, पार्वता  मॅडम, प्रतिभा मॅडम, प्रा. सातपुते सर,या सर्वांनीच जेव्हा खूप गरज होती, तेव्हा आधार दिला. तसेच सर्वात महत्त्वाचे जेव्हा बेडच मिळत नव्हते तेव्हा आरोटे मॅडममुळे बेड मिळाला व त्यामुळेच पुढील सगळ्या गोष्टी करणे शक्य झाले.आरोटे डॉक्टरांनी सर्वच पेशंटप्रमाणे सरांवरही योग्य उपचार केले. त्यांचे या प्रसंगातील श्रेय कोणत्याही शब्दांनी व्यक्त करता येणार नाहीत. तसेच दवाखान्यातील डॉक्टर, शिस्टर, ब्रदर, सफाई कामगार सर्वच स्वाभावाने खूप चांगले आहेत. आपल्या कामात प्रामाणिक आहेत. निष्ठावंत आहेत. ते सर्वच पेशंटशी नातेवाईकांशी खूप चांगले वागतात. या सर्व मानवतेच्या पूजाऱ्यांमुळे या प्रसंगाला तोंड देणे शक्य झाले. तसेच माझे सासू -सासरे, दीर, माझ्या दोन नंदा मीरा आणि वंदना यांनीही खूप आधार दिला. या काळात त्याही खूप टेंशनमध्ये होत्या. दीर विजय सासू -सासरे सर्वांनीच या प्रसंगाला सामोरे जाण्याचे बळ दिले. मीही माझं मन रडून मोकळं करण्याचा प्रयत्न केला. तसेच माझे विद्यार्थी अक्षय वाकचौरे, निखील देशमुख, ऋषिकश गोडसे यांनीही मदत केली. सतत कॉल केले. या दिवसात वरील सर्व दिलदार, प्रेमळ, मदतगार, माणुसकी जपणाऱ्या माणसांनी मला विश्वासार्ह, अश्वासक साथ दिली.   

                मी दवाखाण्यात असताना, आभाळेसाहेब आणि प्राचार्य भास्कर शळके दवाखान्यात तपासायला आलेले होते. त्यांना कळाल्यावर दोघेही म्हणाले "अजिबात काळजी करू नका, काही होत नाही. दवाखान्यात आले ना? आता घाबरायची गरजच नाही. सर बरे होणार ! आम्हाला अनुभव आहे. निश्चिंत रहा मॅडम. "  दोघांनीही अचूक शब्दांत माझे टेंशन हलके केले. आभाळेसाहेब म्हणाले, " मॅडम मी डॉक्टरांना कॉल करतो, काहीच काळजी करू नका. सरांनाही कॉल करतो. मलाही खूप समाधान वाटले. नंतर सरांना त्रास व्हायला लागल्यावरही आभाळेसाहेबांना कॉल केला होता. तेव्हाही त्यांनी डॉक्टरांना कॉल केला. हा शाब्दीक आधार त्यावेळी खूप गरजेचा होता, त्यांच्या रूपाने तो मिळाला.

     तसेच आण्णासाहेब ढगे सर, साळवे सर, भाऊसाहेब चासकर सर यांनीही खूप मदत केली. पगारे सर, चव्हाण कुटुंब यांनी शाब्दीक आधार दिला.

तसेच माझ्या बहिणीची मुलगी स्नेहल ही आत्ता १० वी ला गेली. ती या काळात माझ्या कल्पनेपेक्षाही खूपच जबाबदारीने वागली. मुलांची सर्व जबाबदारी, घरातील कामे, आम्हाला ज्या ज्या गोष्टींची अवश्यकता आहे, त्या गोष्टी ती लगेच तयार ठेवायची. खूप समजूतदारपणे,मनापासून, काळजीने तिने सर्व काही केले.जणू काही ती लहान मुलांबरोबरच आम्हालाही संभाळत होती, तिचा मला खूप आदर वाटतो. माझ्या बहिणीने या काळात खूप काम केले. माझी आणि सर्व घराची जबाबदारी घेतली. तिच्यामुळे मला घराकडे पहायला लागलेच नाही. तसेच मी टेंशन घेऊ नये, जेवण केले पाहिजे, शांत झापले पाहिजे यासाठी तिची सतत धडपड चाललेली असायची, तिच्यासाठीच या गोष्टींकडे मी लक्ष दिले. तिच्यासारखीच माझी काळजी माझ्या आईने घेतली. तिचे सतत माझ्या चेहऱ्याकडे लक्ष असायचे. आणि सतत मला समजवत राहायची. तसेच माझे दाजी अतिश यांनी मोठया भावाप्रमाणे मला भक्कम आधार दिला. माझ्या बरोबर प्रत्येक प्रसंगाला ते उभे राहिले. त्यांच्यामुळे सगळी कामे सोपी झाली. त्यांचा आश्वासक आधार या काळात खूप गरजेचा होता. आम्ही नऊ दिवस बराच वेळ दवाखाण्यात असायचो. तेही माझ्या बरोबर असायचे. माझी मैत्रीण सैय्यद मॅडम आणि त्यांचे मिस्टर डॉ. सैय्यद सतत कॉल करून तब्बेतीची चौकशी करायचे. मी काय केले पाहिजे, याबद्दल नेहमी दिशा द्यायचे. तो आधार खूप मोठा होता. माझा छोटा भाऊ चंदू अमरावतीला असूनही असे वाटले की, तो माझ्याच बरोबर होता. मोबाईल सतत त्याच्या हातात होता. तासाला त्याचा फोन हजर. फोनवर तो डॉक्टरांसोबत, घरच्यांसोबत, मुलांसोबत सतत बोलत होता. आमची सर्व काळजी घेत होता, जणू तो आमच्याबरोबरच आहे असे वाटत होते.

   सरांचे सर्व ठीक झाले, मात्र ; एक खूपच वाईट घटना आमच्या घरात घडली, ती म्हणजे आमचे आधारवड, आमच्या सर्वांवर खूप प्रेम करणारे, आमचा भक्कम खांब असणारे आप्पा म्हणजे माझे सासरे आम्हाला सोडून गेले. 

       सरांचा आजार जेव्हा वाढला होता, तेव्हाच  गावाकडे आप्पांना त्रास व्हायला सुरुवात झाली होती. त्यांना फक्त अशक्तपणा होता, जेवण करावेसे वाटत नव्हते. त्यामुळे घरच्यांच्या ते लक्षात आले नाही. चार दिवसांनी दीराला ताप आल्यावर मग त्यांनी कोवीडची टेस्ट केली. तेव्हा आप्पांचा स्कोर १५ निघाला. सासूबाईंचा ९ तर दिराचा १०. मग सगळेच दवाखान्यात अॅडमिट झाले. या तिघांचीही काळजी माझी ननंद वंदा  आणि त्यांचे मिस्टर यांनी घेतली. या काळात त्यांची प्रचंड धावपळ झाली तसेच खूप मानसिक त्रास झाला. आप्पा ( माझे सासरे ) ICU मध्ये होते ; परंतु त्याही परिस्थितीत ते म्हणत होते, मी ठीक आहे, माझी काळजी करू नका. तुम्ही पटकन बरे व्हा ! त्यांच्या बोलण्यातून त्यांना जास्त त्रास होत असेल, असे वाटलेही नाही. आणि अचानकच ते गेल्याची बातमी दुसऱ्याच दिवशी कानावर आदळली.आम्ही सर्वच सुन्न झालो. मन बधीर झाल्यासारखे वाटत होतं. जणू काही अंगातील ताकदच निघून गेली आहे,  असेच वाटत होते. आम्ही अर्धा तास  एकही शब्द एकमेकांशी बोललो नाही. आप्पा गेले हे स्वीकारताना प्रचंड त्रास होत होता. सरांना दवाखान्यातून सोडून आज चौथा दिवस होता. ते कसे सहन करणार, याची मला धास्ती वाटत होती. आप्पांना शुगर, बीपी काहीच नव्हते. ते जास्त कधी आजारी पडलेच नाही. ते माझे सासरे होते ; पण ते मला माझे वडिलच वाटायचे. वडिलांसारखेच ते मला समजून घ्यायचे, जीव लावायचे, खूप मोकळेपणाने बोलायचे. कधीच अधिकार गाजवला नाही की परकेपणाने वागले नाहीत, सासरे म्हणून धाक वाटला नाही. त्यांचे वागणे सहज, साधे, आपुलकीचे जिव्हाळ्याचे असायचे. माझ्या प्रत्येक कामाचे, यशाचे खूप मनापासून सतत कौतुक करायचे. भरभरून बोलायचे. त्यामुळेच ते माझे सासरे आहेत असं कधीच वाटलंच नाही! आमच्यात खूप चांगला संवाद होता. वडिलांशी आपण जेवढे अधिकाराने- हक्काने बोलतो, वागतो, कधीमधी भांडतोही तसेच आपचे  मोकळे नाते होते. आप्पा खूप चांगले होते.  बाप- लेक असंच आमचं नातं होतं. ते जायला नको होते असेच सारखे वाटत राहते. खूप मोठी पोकळी त्यांच्या नसण्याने निर्माण झाली आहे, जी कशानेही भरून निघू शकत नाही. आपल्या खूप जवळचं माणूस असं एकाएकी निघून जातं, हे दुःख पेलनं मनाला खूपच जड जातं. आपल्यावर अतोनात प्रेम करणारी, जिव्हाळा, आपुलकी, माया करणारी माणसं जाणं खूप वेदनादायी असते. कोणतीही किंमत देऊन हे निर्मळ, अस्सल प्रेम मिळू शकत नाही. हे मात्र खरे !

 माझ्या सासूबाईंना १४ दिवस आप्पा गेल्याचे सांगितले नाही. कारण आजारपणात हा मोठा धक्का देणं धोक्याचे होते. माझ्या नंदेने -वंदा आणि त्यांचे मिस्टर यांनी या काळात सर्व जबाबदारी पार पाडली. त्यांनी या दिवसात जी साथ दिली ती व्यक्त करायला शब्द सापडत नाहीत. आत्ता सासूबाई, दीर दोघांचीही तब्बेत बरी आहे. 

   हे सर्व लिहिण्याचे कारण म्हणजे ज्या माणसांनी या काळात मनापासून मदत केली, त्यांचे ऋण  निदान शब्दांत तरी व्यक्त करावेत असे सतत वाटत होते. आपण त्यांचे साधे आभार मनले नाही, ही सल मनात येत होती. काही चुकले तर माफ करा. कारण शांता शेळके एकदा दुर्गा भागवत यांना म्हणाल्या होत्या, " हे जग आपल्याला सतत क्षमा करत असते. " खरंच आहे हे !

        शब्दांकन

प्रा. रंजना कदम ( भाग्यवंत )

🙏🙏🙏

आजचा वाढदिवस, मधुकरराव पिचड

http://www.sarkarnama.in/top-news-mobile-nagar/todays-birthday-madhukarrao-pichad-77096?amp